Kent u dat, dat gevoel van schaarste, dat u bijvoorbeeld niet genoeg muziek kent om iedere gemoedstoestand van uzelf te duiden? Ik wel. Ik wordt om de zoveel tijd bevangen door een naar gevoel van hebberigheid naar meer muziek. Ik luister dan vluchtig en oppervlakkig naar muziek en geniet er niet langer meer van. Best ellendig eigenlijk; het ervaren van schaarste.
Maar vanzelfsprekend, jullie kennen het gevoel! Jullie hebben het dit jaar zelf mogen ervaren hoe het is om niet de nieuwjaarsrede te kunnen lezen voor je goed en wel aan de slag ging in het nieuwe jaar. Dat is dus armoede. Fijn, zo heb ik (geheel onbedoeld) een mooi referentiekader geschapen voor de middenklassers onder de lezers! Mijn excuses voor de tunnelvisie die dit de afgelopen maand heeft veroorzaakt, we gaan u er snel vanaf helpen.
Dat de bezorging van deze jaarlijks terugkerende, moraliserende, docerende en met-selectief-gekozen-bronnen-onderbouwde nieuwjaarsrede dit jaar verlaat kwam werd veroorzaakt doordat ik aan het reizen was door een gebied dat nog niet zo lang geleden werd geteisterd door nationalistisch/etnisch geweld: de Balkan. Het is vreemd om dat te moeten aanschouwen als een anti-nationalist: waarom schieten mensen elkaar neer voor een eigen land, dat op termijn toch wel weer EU wordt? Maar goed, mogelijk is het natie-gevoel het enige houvast voor zij die het niet goed hebben, een saamhorigheidsgevoel dat verbind. Maar ook in andere landen, waaronder in onze eigen, in vergelijking bijna utopische welvaartsstaat, zie je nationalisme opkomen. Worden we dan dommer door de crisis? (ik hoor u tegensputteren: “Ik ben geheel niet nationalistisch, ik ga naar de Zweedse (euh fout: Leidse) IKEA, naar de Ierse Primark en euh, wist je dat de Kruidvat al geruime tijd Chinees is?” Helaas, dat is maar een deel van het anti-nationalistisch zijn. Want ik vermoed dat u er koopt omdat u eenzijdig geniet van de mogelijkheid om goedkope producten te kopen die geproduceerd zijn door mensen die hierom niet hun eigen land kunnen verlaten.
Oorspronkelijk werd met armoede vooral bedoeld dat het een ellendig/ongelukkig bestaan was. Tegenwoordig wordt het meer oordelend gebruikt en wijst een ander aan wie er armoedig is. Veelal op basis van economische criteria. Zo wordt er bepaald wie er een pauper is, een uitkeringstrekker. Al gebruikt hij/zij geen uitkering dan draagt hij/zij met een laag inkomen vast niet bij aan wat ‘nuttig’ is voor de maatschappij. Ik zou armoede graag willen definiëren zoals het oorspronkelijk bedoeld werd.
Armoede is op zich natuurlijk al een probleem voor zij die het ervaren, maar het is een zorg voor de samenleving in z’n geheel wanneer zij die zich in armoede bevinden zich massaal vastklampen aan schijnoplossingen zoals een sterkere natie. Vanuit de sociale/evolutionaire psychologie wellicht te verklaren vanuit het feit dat een natie (zoals deze vaak wordt geïdealiseerd) bestaat uit soortgelijke mensen. Het sluit aan bij de dierlijke neiging dat je het liefst hebt dat genen zoals jij die hebt zoveel mogelijk overleven. Het is een sterke neiging die soms bewust nadenken vereist om onderdrukt te worden.
Volgens een onderzoek (Mani et al., 2013, gevonden via de De Correspondent) bracht de stress van armoede een verlaging van ongeveer 13 IQ punten met zich mee. Dit is het verschil tussen een wetenschappelijke en een hogere beroeps opleiding. Is dat geen enorme winst die we zouden kunnen behalen als we veel van de nu vbo’ers een mavo-niveau zouden kunnen laten hebben? En hoewel dat natuurlijk hun competitiviteit verbeterd in een globaliserende arbeidsmarkt, hebben we niet allen baat bij een slimmer wordende wereld?
Is het beschermen van een ‘eigen’ natie ten koste van een andere natie dan zo’n slecht idee? We doen het met een simpel voorbeeld. Stel je hebt twee naties, bestaande uit ieders twee personen. De ene natie (A) is rijk, de andere is arm (B). Beide hebben een persoon met een IQ van 120 (goed genoeg voor universiteit) en een IQ van 80 (vbo, praktisch onderwijs). Stel er komt een ziekte voor in land A, hetgeen vraagt om een passende oplossing. Wil je ‘de slimme buitenlander’ uit het arme land een baan geven om mee te denken over het probleem, of sluit je hem uit en denk je dat het beter is om het met je landgenoot te bespreken die slechts praktisch onderwijs heeft genoten? Andersom, denk je dat het slim is om de universitair geschoolde persoon in land B drankjes te laten serveren? Denk je dat dat een slimme inzet is van de mogelijkheden van die persoon? Zelfs al is hij/zij iets ‘onnuttigs’ als een IT’er in een land zonder computers, dan nog is hij/zij in staat om abstracter over processen na te denken en ze te verbeteren. Samenwerken is zoveel verstandiger. Talenten niet gebruiken is onverstandig. Het geheel is meer dan de som der delen. Vanzelfsprekend zijn er risico’s, cultuurverschillen die communicatie lastig maken, maar door vast te houden aan de gedachte dat een minder of juist over gekwalificeerd iemand uit je eigen land misschien het werk ook wel zou kunnen doen (en zo tijdelijk even niet werkeloos is) is kortzichtig: laat mensen doen waar ze goed in zijn en we zullen er allen van profiteren.
Even een herhaling van wat we tot dusver geconstateerd hebben: Opkomend nationalisme treed op bij toenemende armoede. Irrationeel, maar verklaarbaar. Het is instinct om onder stress te kiezen voor het eigen volk.
Dus wat doen we om nationalisme te stoppen? Versterken we de ellende en stress door altijd maar te korten op de armen, ze verder uit te buiten, door nieuwe complexe constructies te verzinnen waaraan ze moeten voldoen, ze te blijven labelen als minderwaardig? Het is begrijpelijk, net zoals het begrijpelijk is dat mensen omwille van wraak criminelen tegen beter weten in keihard willen straffen. Maar wat is nu werkelijk slim?
Of het nu gelijk een welvaartsverdeling moet zijn of simpelweg een andere benadering laat ik nog maar even in het midden. Want wie weet is slechts een meer ontspannen benadering al zeer behulpzaam, door zaken minder complex te maken (kiezen van een zorgverzekering (euh?) of…). Want niet iedereen die onder het minimum zit, zit vol stress en/of maakt domme beslissingen; sommigen halen zelfs trots/uitdaging uit het met weinig geld kunnen leven.
Herlees de vorige twee paragrafen nu nog eens en lees waar armen staat ‘de armere landen.’ Bijvoorbeeld binnen de EU Portugal, Italië, Griekenland en Spanje die smakelijk PIGS-worden genoemd.
Beschouw de werkloze in je straat, de ‘tokkie’ in de wijk waar jezelf niet woont, de ‘buitenlander’ (of deze nu wel of niet in ‘jouw’ land woont) eens als mede-mensen. Niet als gevaren en rustverstoorders, maar als gewone mensen die óók goed willen doen. Wanneer we iedereen vertrouwen en insluiten1 in plaats van wantrouwen en buitensluiten dan kunnen we een geheel ervaren dat groter is dan de som der delen. Vertrouwen we iedereen als onze familie dan worden feitelijk alle mensen broeders.
Mag ik het nog wensen? Vrolijk nieuwjaar!
1 En dan bedoel ik écht vertrouwen, niet continue stasi-geïnspireerd monitoren
Vond je dit leuk, volg me op Mastodon, voeg die RSS, euh ATOM feed toe aan je feedreader, of schrijf je hieronder in op mijn nieuwsbrief.
Dit artikel van murblog van Maarten Brouwers (murb) is in licentie gegeven volgens een Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie .